Aflonyddwr sy'n tarfu ar yr endocrin

Mae aflonyddwyr sy'n tarfu ar endocrin yn gemegau a all ymyrryd â'r systemau endocrin (neu hormonaidd).^[1] Gall yr amharu yma achosi tiwmorau canseraidd, namau geni, ac anhwylderau eraill.^[2] Mae'r aflonyddwyr hyn i'w canfod mewn llawer o gynhyrchion cartref ac o fewn diwydiant. Ceir enwau eraill ar yr aflonyddwyr hyn gan gynnwys: asiantau hormonaidd gweithredol,^[3] cemegau sy'n tarfu ar endocrin,^[4] neu gyfansoddion sy'n tarfu ar endocrin,^[5] neu o wybod y cyd-destun: aflonyddwyr endocrin.

Gallant "ymyrryd â synthesis hormonau, chwarenlifau'r hormonau, cludo, rhwymo, gweithredu, neu ddileu hormonau naturiol y corff. Yr hormonau sy'n gyfrifol am ddatblygiad, ymddygiad, ffrwythlondeb a chynnal homeostasis (metaboledd celloedd arferol)."^[6]

Gall unrhyw system yn y corff a reolir gan hormonau gael ei chwalu gan aflonyddwyr yr hormonau (hy yr aflonyddwyr sy'n tarfu ar endocrin). Yn benodol, gall aflonyddwyr sy'n tarfu ar yr endocrin fod yn gysylltiedig â datblygiad anableddau dysgu, anhwylder diffyg canolbwyntio difrifol, problemau gwybyddol a datblygiad yr ymennydd.^{[7][8][9][10]}

Bu cryn ddadlau ynghylch yr aflonyddwyr endocrin hyn, gyda rhai grwpiau’n galw am weithredu cyflym gan reoleiddwyr i’w tynnu o’r farchnad, a rheoleiddwyr a gwyddonwyr eraill yn galw am astudiaeth bellach.^[11] Mae rhai aflonyddwyr endocrin wedi'u hadnabod a'u tynnu o'r farchnad (er enghraifft, cyffur o'r enw diethylstilbestrol), ond mae'n ansicr a yw rhai aflonyddwyr endocrin ar y farchnad mewn gwirionedd yn niweidio bodau dynol a bywyd gwyllt ar y dosau cywir. Tynnwyd papur gwyddonol allweddol, a gyhoeddwyd ym 1996 yn y cyfnodolyn Science, a helpodd i lansio symudiad y rhai oedd yn gwrthwynebu'r syniad o aflonyddwyr endocrin, yn ôl o'r wasg, a chanfuwyd bod ei awdur wedi cyflawni camymddwyn gwyddonol.^[12]

Mae astudiaethau ar gelloedd ac anifeiliaid labordy wedi dangos y gall aflonyddwyr endocrin achosi effeithiau biolegol andwyol mewn anifeiliaid, a gall lefel isel hefyd achosi effeithiau tebyg mewn bodau dynol.^[13] Gall aflonyddwyr endocrin (a dalfyrir drwy sawl gwlad fel EDC) yn yr amgylchedd hefyd fod yn gysylltiedig â phroblemau atgenhedlu ac anffrwythlondeb mewn bywyd gwyllt a gwaharddiadau a chyfyngiadau ar eu defnydd wedi bod yn gysylltiedig â gostyngiad mewn problemau iechyd ac adferiad rhai poblogaethau bywyd gwyllt.

1. ↑ "Endocrine disruptors: from endocrine to metabolic disruption". Annual Review of Physiology 73 (1): 135–162. 2011-03-17. doi:10.1146/annurev-physiol-012110-142200. PMID 21054169.
2. ↑ Staff (2013-06-05). "Endocrine Disruptors". NIEHS.
3. ↑ Krimsky S (December 2001). "An epistemological inquiry into the endocrine disruptor thesis". Ann. N. Y. Acad. Sci. 948 (1): 130–42. Bibcode 2001NYASA.948..130K. doi:10.1111/j.1749-6632.2001.tb03994.x. PMID 11795392.
4. ↑ "Endocrine-disrupting chemicals: an Endocrine Society scientific statement". Endocr. Rev. 30 (4): 293–342. June 2009. doi:10.1210/er.2009-0002. PMC 2726844. PMID 19502515. http://www.endo-society.org/journals/scientificstatements/upload/edc_scientific_statement.pdf. Adalwyd 2009-09-26.
5. ↑ "Endocrine Disrupting Compounds". National Institutes of Health · U.S. Department of Health and Human Services. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2009-09-24.
6. ↑ "Environmental endocrine disruption: An effects assessment and analysis". Environ. Health Perspect.. 106 106 (Suppl 1): 11–56. 1998. doi:10.2307/3433911. JSTOR 3433911. PMC 1533291. PMID 9539004. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=1533291.
7. ↑ "In utero and childhood polybrominated diphenyl ether (PBDE) exposures and neurodevelopment in the CHAMACOS study". Environmental Health Perspectives 121 (2): 257–62. February 2013. arXiv:6. doi:10.1289/ehp.1205597. PMC 3569691. PMID 23154064. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3569691.
8. ↑ "Exposure to phthalates: reproductive outcome and children health. A review of epidemiological studies". International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health 24 (2): 115–41. June 2011. doi:10.2478/s13382-011-0022-2. PMID 21594692.
9. ↑ "Prenatal exposure to bisphenols and cognitive function in children at 7 years of age in the Swedish SELMA study". Environment International 150: 106433. May 2021. arXiv:6. doi:10.1016/j.envint.2021.106433. PMID 33637302.
10. ↑ "Long term transcriptional and behavioral effects in mice developmentally exposed to a mixture of endocrine disruptors associated with delayed human neurodevelopment". Scientific Reports 10 (1): 9367. June 2020. arXiv:6. Bibcode 2020NatSR..10.9367R. doi:10.1038/s41598-020-66379-x. PMC 7283331. PMID 32518293. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=7283331.
11. ↑ "The ENDpoiNTs Project: Novel Testing Strategies for Endocrine Disruptors Linked to Developmental Neurotoxicity". International Journal of Molecular Sciences 21 (11): 3978. June 2020. arXiv:6. doi:10.3390/ijms21113978. PMC 7312023. PMID 32492937. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=7312023.
12. ↑ "Findings of scientific misconduct". NIH Guide for Grants and Contracts: NOT-OD-02–003. October 2001. PMC 4259627. PMID 12449946. http://grants.nih.gov/grants/guide/notice-files/NOT-OD-02-003.html.
13. ↑ "Executive Summary" (PDF). Global assessment of the state-of-the-science of endocrine disruptors. International Programme on Chemical Safety, World Health Organization. 2002. Cyrchwyd 2007-02-28. An endocrine disruptor is an exogenous substance or mixture that alters function(s) of the endocrine system and consequently causes adverse health effects in an intact organism, or its progeny, or (sub)populations.